Bilge Karasu'nun yazdığı ikinci ve
son romanı olan ''Gece'', kanımca yazarın yazdığı, hatta Türk edebiyatında
yazılmış en karışık, soyut ve sembolik eserlerden biridir. Postmodernizmin
etkilerinin görülmesi ve distopik bir evrende geçmesi eserin okunmasını
güçleştirse de yazar aslında okuyucuya, üzerinde çalışabileceği pek çok
materyal ve çözmeye çalışacağı pek çok tema sunmuştur. Benim dikkate değer
bulduğum ve değineceğim temalar, eserin oluşumunu etkileyen siyasi ve kültürel
olayların birey üzerindeki etkileri olacaktır. Bunların yanı sıra yazarın kendi
hayatının, mekân-zaman ilişkisinin, post -modernizmin ve bir edebiyat türü
olarak distopyanın üzerinde duracağım.
Romanın daha ilk sayfalarında yazarın özellikle seçtiği ve bence romanı
çok güzel özetleyen bir alıntıda şöyle yazıyor: ''Kendini kuran bireyin
devinimliği, gerçek dünyanın oluşumudur.'' Kitabı okudukça daha çok anlam
kazanan bu söz, kitap boyunca vurgulanmak istenen çok önemli bir mesajı
özetliyor aslında. Bu da bir toplumun içinde birey olarak yaşayabilmenin ve bu
özelliğimizi kaybetmememiz gerektiğinin önemidir. Özellikle 2.Dünya savaşının
ardından yaşanan soğuk savaş ve bununla birlikte yaşanan teknolojik ve bilimsel
gelişmeler, toplumların kalkınmasına odaklandığı için insanlar kendilerine
odaklanmaktan çok, kendilerini daha büyük bir amaç için feda edilebilecek,
güçlülerin elindeki bir piyon gibi hissetmeye başladılar.
Romanın geçtiği distopik evrende baskıcı bir otoritenin altında yaşayan
bir bireyin gözünden anlatılan eser, aslında yazarın 70'ler ve 80'ler
Türkiye'sinde hissettiklerinin bir yansıması olduğunu söylersek çok da yanlış
olmaz. Çünkü etnik ve cinsel kimliği ile kendini o dönemin Türkiye'sinden
soyutlanmış hisseden yazar, sadece kendini anlamlandırma ve kabul bulma çabası
ile değil, aynı zamanda o dönem yaşanan darbelerle, soğuk savaşla ve zıt
fikirlerin çatışmalarıyla da baş etmek zorunda kalmıştır. Bunları birinci elden
tecrübe eden Karasu, Gece'de, hissettiği o karanlık, otoriter atmosferi ve
karmaşayı, romanında yarattığı kurmaca evrenine yansıtmıştır. Bir bakıma kendi
gecesinin daha karanlık versiyonunu yazmış diyebiliriz. Romandaki ''Gece
İşçileri'', en çok vurgu yapılan karakterlerden ve sembollerdendir. Görevleri
karanlığı getirmek olan insan dışı bu kişiler, insanlara saldırıp öldüren,
duvarlara mesajlar yazan bir topluluktur. Toplumda büyük bir korku uyandırırlar
ama insanlar onlara karşı savunmasız ve çaresizdir. Türkiye’de ve hatta dünyada
yaşanan siyasi olayları ve 2. Dünya Savaşını göz önünde bulundurursak, bu
karamsar ve yayılmacı ideolojilerin toplumu ele geçirmesi ve bireyselliğin geri
planda kalması, Gece İşçileri üzerinden anlatılmış olabilir. Ayrıca Romandaki
N. isimli karakterin bu yozlaşan ve bireyi “yutan’’ toplum karşısındaki duruşu
ve zaman zaman duyarsızlığı da yine Karasu’nun gerçek dünyadaki bireylere
dayalı gözlemleri sonucu etkilenip esinlendiği ve eleştirmek istediği bir olay
olabilir. Ayrıca “Bu defter bitti. Şu anda elimde tuttuğum nedir? Olsa olsa
dünyanın bir görünümü.” diyen yazar, aslında toplumun ve dünyanın pek çok
bireyin farklı bakış açılarından başka bir şeyleri olmadığını ve tıpkı yazarın
yazdığı bu kitap gibi, dünyanın kendisinin de akışkan ve kişiye özel bir şey
olduğunu belirterek bireyselliğe ve öznelliğe vurgu yapıyor.
Kitaptaki bir başka önemli unsur ise, Güneş Harekâtı ve Gece İşçilerinin
birbiriyle olan ilişkisidir. Güneş Harekâtı, toplumda iyi bir örgüt olarak
bilinen, insanlara yardım edip toplumu iyileştirmek için çalıştığını iddia eden
bir topluluktur. Dışarıdan bakıldığında olumlu işler yapıyor gibi gözüküp, gece
işçileriyle uzaktan yakından alakası yok imajı vermeye çalışsalar da aslında
gizliden gizliye, gece işçilerinin başında duran onlardır. Yani halkın içinde
güven verici bir maske ile dolaşan iki yüzlü bir örgüt olduğunu söylersek
yanlış olmaz. Ki bu da yazarın, 20. Yüzyıl boyunca devlet ile bireyin arasında
güven ilişkisinin sürekli olarak sarsılması ve devlet mi birey için yoksa birey
mi devlet için problemini bir yansıtma çabası olarak görebiliriz. Ayrıca Gece
İşçileri denen topluluğun kim için çalıştıklarını bilmemeleri, aslında bu
örgütün başındaki O’nun onların da sonunda öleceğini söylemesi, bireyin toplum
uğruna ne kadar çabuk harcanabildiğini ve insanların bu uğurda nasıl
kandırıldığını gösteriyor bizlere.
Romanda bahsetmeden geçemeyeceğimiz en önemli unsurlardan biri de
karakterler ve neyi sembolize ettikleridir. Roman boyunca karşımıza çıkan ve
yer yer kitabın anlatıcısı olan üç ana karakter vardır. Bunlar: toplumda
sıradan bir birey gibi gözüken N, Tanrı-Büyük Abi konumunda bulunan, her şeyi
yöneten ve N’ye kafayı takmış O ve son olarak gerçekten var olup olmadığı belli
olmayan, bakanlıkta Güneş Harekâtı adına çalışan Sevinç. Romanda, zaman zaman N
ve O’nun birbirlerini tanıdıklarından bahsedilse de aralarındaki ilişki tam
olarak nedir kitap boyunca çok açıklanmaz. Sadece O’nun N’yi ortadan
kaldırılması gereken bir engel, topluma ve Güneş Harekatının emellerine aykırı
biri olarak görmesidir. N’de “Hiçolum’’ denen bir kavram olduğundan bahseder ki
bu kısaca, sessizliği ve umursamazlığı ile harekata ve dünyaya, O’nun inandığı
ve değiştirmek istediği şeylere karşı bir isyan olarak yansıtmasıdır. Yani
bundan da anlayabileceğimiz, aynı gerçek hayatta olduğu gibi, devletin sesi en
çok çıkana değil de eylemleri ve düşünce biçimi ile bir fark yaratmaya çalışan,
sessizliği bazılarının gürültüsünden daha fazla etki yaratan insanlardan
bahsetmek istemiş olabilir. Nasıl ki O, N’yi susturmaya ve ortadan kaldırmaya
çalışıyor ise Karasu’nun döneminde de,
devlet de emelleri doğrultusunda aynı politikaları izleyerek, bir kaos ortamı
yaratmıştı. Sevinç adlı karakterin ise bu devlet- birey ilişkisinden daha çok,
bireysel anlamlar taşıdığını düşünmek yanlış olmaz çünkü ortaya çıktığı andan
beri gerçek olup olmadığı bile belli olmayan bir karakterdir aslında kendisi.
Yazının ilerisinde de değineceğim gibi Sevinç, yazarın kimlik karmaşasının ve
bireysel sorunlarının bir gölgesidir. Kadın-erkek belirsizliği ile ilgili
olsun, harekattaki görevi ile ilgili olsun sürekli bir bulanıklık vardır
Sevinç’in etrafında. Romanın ilerisinde de taraf değiştirmesi ve Güneş
Harekatının yaptıklarını sorgulaması da siyasi ideolojiler arasında iki arada
bir derede kalan bireyin durumunu yansıtır.
Yazarın kimliğine ve bunun roman üzerindeki etkilerine gelecek olursak,
Post-modernist bir eser olduğu için birey odaklı olduğunu ve bu yüzden de bu
etkenin romanda büyük yer kapladığını söylemek yanlış olmaz. Öncelikle, Gece’de
ki karakter karmaşası, özellikle Sevinç’in önce gerçek olup sonra aslında
karakterin sadece bir hayal ürünü olduğunun ima edilmesi, önce bir kadın olarak
bahsedilirken sonra erkek olması yazarın cinsel kimliğine karşı hissettiği
karmaşanın bir yansıması olabilir. Ayrıca hikâyenin sonundaki kırılmış ayna
metaforu ve karakterin aynadan gördüğü üç yansıma da post-modernizmde çok ele
alınan “ben kimim?’’ sorunsalını ve yazarın gerek cinsel kimlik gerek ırkı
olarak hissettiği azınlık hissini yansıtmak için yapmış olabileceği de bir
ihtimaldir. Hissettiği bu izolasyon, onun toplumda hayatına devam edebilmesi
adına toplum için kullandığı “maskelere’’, farklı kimliklere bir atıf da
olabilir. Öbür yandan kitapta “Bunları yazmakla kurtulunur mu?” ya da “Dil bu
karanlığın içinde yaşayabilirmiş gibi görünen tek şey olacak. Hiçbir ağırlığın,
hiçbir gerçekliğin kalmadığı bu yerde’’diyerek, kendi edebi yanının ve dilinin
toplumdaki bu artan karanlığa karşı insanı ayakta tutabilecek tek şey olduğu
düşüncesine de vurgu yapmıştır.
Pek çok distopik eser gibi Gece’ de de insanın içini bunaltan, geleceği
karanlık dipsiz bir kuyu gibi gösteren bir atmosfer söz konusudur. Normal
dünyadaki bir bireyin sorunlarını anlatmak yerine bir kurmaca evren içerisinde
anlatmayı seçen yazar, aslında belirsizlikler ve abartılar üzerinden yazmayı
seçerek durumun ciddiyetine vurgu yapmak istemiş diyebiliriz. Ayrıca yazar, yer
ve zamanın belirsizliği ile okuyucuya kendini soyutlanmış hissettirip ve
sayfalar arasında nerede olduğunu anlamak ister hissini yaşatarak, toplumun
içinde, kalabalığın içindeki bireyin yalnızlığını anlatmıştır. Kitabın bir
yerinde “Hangi ayna kendimizi gösterecektir bize? Sürekli bir yürüyüş içinde
gibiyiz, bir lunaparkın eciş bücüş görüntü veren aynaları arasında.’’ diyor
yazar. İnsanın sürekli olarak bir arayış içinde olması ve cevabı dışarıdan
beklemesinin yanlışlığından bahsediyor burada. Çünkü birey, toplum içinde
bulunduğunda, başkalarının onu gördüğünden fazlası olamaz. Onlar baktıkça var
olur. Sürekli olarak farklı insanların gözlerinde, farklı kalıplarla yer alır.
Bu aynalar içinde devam eden yürüyüşün, aslında kendimizi arama ve bulma
çabamızda bir işe yaramayacağını ve yanlış yerlere baktığımızı söylüyor yazar
bizlere. Son olarak gerek toplum yapısına eleştirisi ile gerekse ideolojiler ve
bireyin kendisinden büyük emeller uğruna kendini kaybedişe vurgusu ile pek çok
farklı konuya değinen yazar, kendisinden ve döneminden kattığı gerçekler ile de
çok farklı ve bir o kadar da anlaşılmaz bir esere imza atıyor. Hem bir
edebiyatçı hem de bir felsefeci olan Karasu, okuması güzel ve estetik hazza
yönelik bir romandansa, döneminin gerçekliğini ve bunun getirdiği felsefik
sorunları yansıtarak, Türk edebiyatındaki en iddialı eserlerden birini ortaya
koymaktadır.
---
Kaliteli içeriklerimizin devam edebilmesi için Patreon linki üzerinden bize bir kahve ısmarlamanız size hiçbir şey kaybettirmeyecekken bize çok şey kazandıracak.
https://www.patreon.com/kitapdedektifiyiz
Yorumlar
Yorum Gönder