İtalyan Edebiyatı
dendiğinde Dante Alighieri, Fracesco D’Assisi, Franesco Petrarca; günümüze
yaklaştığımızda Umberto Eco, Italo Calvino ve Italo Svevo gibi klasikleşmiş ve
kültleşmiş bazı önemli isimler gelir aklımıza hemen. İtalyan dilinin babası
olarak görülen Dante, otuz beş yaşında, yolun yarısında, varlığı bile net
olarak bilinmeyen aşığını cennetindeki melek olarak nitelendirip “İlahi
Komedya”yı yazmasaydı, günümüzde İtalyanca böylesine güzel ve ahenkli bir dil
olmayabilirdi. Dante günümüzde hala birçok yazara ilham ve örnek olur.
Bunlardan biri de tartışmasız Primo Levi’dir.
Primo Levi’yi
anlayabilmek için öncelikle doğumundan Auschwitz kampına kadar olan döneme
bakmalıyız. Kendisi Torino’da yani Kuzey İtalya’nın Piemonte bölgesinde dünyaya
gelmiştir (Torino Alpler’e çok yakın bir konumdadır). Entelektüel bir ailenin
çocuğudur Levi, ataları ise İspanya kökenli Yahudilerdir. Liseyi ve
üniversiteyi de Torino’da okumuş ve kimyager olmuştur. Eğitim hayatında Yahudi
olmasının dezavantajlarını yaşamış bir çocuktur. Genellikle ayrımcılığa
uğramıştır ve bunun en büyük sebebi ise dönemin faşist rejimidir. Levi dağlara
hep büyük ilgi duymuştur, hatta bir dönem arkadaşlarıyla dağa çıkmışlardır. Bu
olay aslında ileride yaşayacağı zorluklarda onu daha dayanaklı kılmıştır. İş
hayatına Milano’da başlamıştır, Torino’da çok sosyal olmayan Levi, Milano’da
kuzeni ve arkadaşlarıyla yaşamıştır. Aslında bir bakıma kendisine güvenli bir
çember oluşturabilmiştir, güvenli çemberi de aynı kendisi gibi insanlardan
oluşmuştur (özellikle Yahudi olmaları açısından) ve boş vakitlerinde sürekli
sosyal etkinlikler yapmışlardır. Zamanla faşist rejim daha da sıkılaşmaya
başlayınca Yahudi arkadaşları ve partizanlarla birlikte göz önünde bulunmamak
adına dağlara çıkmışlar fakat çok geçmeden faşistler tarafından
yakalanmışlardır. Aslında bu bir kırılma noktası olarak görülebilir çünkü
sonrasında toplama kampı günleri başlayacaktır. Yakalandıktan sonra ilk olarak
İtalya’da bir toplama kampına götürülürler ve toplanan Yahudilerin sayısı günbegün
artmıştır. En sonunda hepsi Auschwitz’e giden bir trene bindirilir. O trenin
üzerindeki Auschwitz yazısı hiçbir anlam ifade etmeyen bir isimdir başta. Tren
toplama kampına varır varmaz insanlık dışı işkenceler de başlamıştır. İlk
olarak insanlar işe yarayan ve yaramayan olarak ayrıştırılmış, sonrasında işe
yaramayanlar gaz odalarında öldürülmüştür. Sağ kalanlarınsa isimleri bile
ellerinden alınmış yerine bir dizi sayı verilmiştir. Tamamen insanlık dışı
koşullarda varlıklarını ve benliklerini bile kaybederek işkenceler
görmüşlerdir. Bu olaylar Auschwitz isminin daha öncesinde bir anlam bile ifade
etmediği Primo Levi’nin gözünün önünde gerçekleşek olan katliamların ve
zulümlerin ilki olarak görülebilirdi. Ne var ki Levi aslında şanslıydı çünkü
kendisi işe yarar gruptaydı. Bunun nedeni ise, geçmişi düşünüldüğünde, kimyager
olması, Almanca bilmesi ve orada kurduğu bazı arkadaşlıklardır. Bu etkenler
onun kamptan sağ kurtulan azınlık içinde yer almasına olanak tanımıştır. Aynı
zamanda birkaç talihsiz gibi görünen ama kurtulmasına yardımcı olan olay da
yaşamıştır, örneğin ölüm yürüyüşü esnasında kendisi hastalığa yakalanmış ve
kamptan çıkamamıştır fakat bu sayede Rus askerleri kampa geldiğinde onu ve
geriye kalan bazı kişileri bulabilmişlerdir, ölüm yürüyüşüne çıkan topluluktan
ise neredeyse kurtulabilen kimse olmamıştır.
Levi kurtulduktan
sonra yurduna hemen dönememiştir. Savaş yüzünden Avrupa’nın farklı şehirleri
üzerinden yurduna dönebilmeyi başarmıştır fakat artık çok yorgundur. Tüm
yolculuk boyunca tek isteği ve düşüncesi bu haksızlığı, bu işkenceleri herkese
anlatmaktır.
Hayatı nispeten
normale dönmeye başladığında önce yakın çevresine sözlü olarak yaşadığı her
şeyi anlatmıştır. İşe başladıktan sonra geriye kalan tüm boş vakitlerini
yazarak değerlendirmiştir. Maruz kaldığı bütün insanlık dışı olayları o durumda
olan bir insandan beklenemeyecek şekilde bir nesnellik ve yumuşaklıkla
anlatmıştır. Sonralarda yakın çevresinin de onu desteklemesiyle yazdıklarını
toplayıp bir kitap haline getirir. Bazı yayınevleri onu reddetse bile en
sonunda bir yayınevi kitabını basmayı kabul eder. Böylece ilk kitabı olan
“Bunlar Da Mı İnsan” basılır. Kitabı umduğu ilgiyi görmese de o yazmaya devam
etmiştir. Eserleri arasında en önemlilerinden biri olan “Boğulanlar ve Kurtulanlar”
birçok dile çevrilir ve okuyucular arasında büyük ilgi görür. Bu kitabı aslında
bir antropoloji kitabıdır. Yine kendisinden beklenenin aksine yazısını çok
objektif bir dille kaleme almış ve kendisine işkence edenleri anlamaya, bu
işkenceleri bir nedene dayandırmaya çalışmıştır. Bu noktada aslında Primo Levi
biz okuyucularına bilim insanı olduğunu kanıtlamıştır çünkü ona göre her şeyin
bir nedeni vardır ve gerçeğin peşinden gitmiştir. Objektif olması bir yandan da
okuyucuyu yönlendirememektedir çünkü okuyucunun istediği yargıya kendisinin
ulaşmasını ister.
Primo Levi
yazmıştır çünkü kendisinin de “Bunlar Da Mı İnsan” isimli kitabında açıkça
belirttiği gibi içsel bir kurtuluş ister, bir nevi geçmişin yükünden
kurtulmaktır isteği. Artık tanrıya inanmaz ve der ki tüm bunlar yaşandıysa bir
tanrı olamaz. Auschwitz farklı bir dünyadır ve Levi orayı tanımlarken Dante’nin
Cehennem’i ona ilham olmuştur. Levi’nin yaşadıklarını yazması orada ölen birçok
insanın da sesi olmuştur adeta. O, üstü kapatılmak isteneni haykırmıştır.
Ölümüyle ilgiliyse birçok kaynak kendisinin yaşadıklarına dayanamayıp intihar
ettiğini söylemiştir.
Yazımı kendisinin
“Bunlar Da Mı İnsan” isimli kitabından bir şiir paylaşarak noktalamak
istiyorum.
“ Düşünün bir, bir insan mıdır
Çamurda çalışan
Huzur bilmeyen
Yarım ekmek için mücadele veren
Bir “evet” ya da bir “hayır” ile
ölen kişi
Düşünün bir, bir kadın mıdır
Saçları, adı olamayan,
Artık anımsama gücü olmayan
Gözleri boş ve bağrı soğuk”
Kışın bir kurbağa gibi.”
--------------
Kaliteli içeriklerimizin devam edebilmesi için bize #askıdakultursanat ile bir bilet ısmarlar mısınız?
Yorumlar
Yorum Gönder